Beschrijving van de retraite

We beseffen misschien wel meer dan ooit dat het nodig is om compassievol te leren leven. Al vóór de coronapandemie begon zich een burn-outpandemie af te tekenen. De jacht op welvaart en de behoefte aan controle gingen ten koste van de zorg voor welzijn. Niet alleen steeds meer mensen vertonen op steeds jongere leeftijd verschijnselen van burn-out, de aarde als geheel raakt uitgeput: natuur en klimaat raken ontregeld, grondstoffen raken op, planten- en diersoorten sterven uit.

Wanneer we mindfulness beoefenen leren we om bewust stil te staan bij onze ervaring van moment tot moment. Vaak komen we daarbij onvermijdelijk ook pijn en lijden tegen en onze diepe behoeften aan compassie, verbondenheid en zingeving. Het is niet verwonderlijk dat de mindfulnessgolf inmiddels gevolgd wordt door een aanzwellende compassiegolf. Maar kritische geluiden zijn er ook: worden trainingen in mindfulness en zelfcompassie niet al te gemakkelijk ingezet om het maar langer vol te houden in ziekmakende systemen? Daarom is het belangrijk dat we compassie op de juiste manier verstaan.

Compassie is enerzijds de gevoeligheid voor pijn en lijden, zowel van onszelf als van anderen, en anderzijds de bereidheid en moed om er wat aan te doen. Het is niet overmatig dienstbaar zijn aan anderen en jezelf verwaarlozen. Het is ook niet zwelgen in zelfmedelijden ten koste van anderen. Het is de weg ontdekken hoe zorg voor jezelf en zorg voor anderen hand in hand kunnen gaan. Om lijden te verlichten en te voorkomen is ook wijsheid nodig. Soms is het heilzaam meer van iets te doen, soms juist minder. Soms wordt een zachte, tedere respons gevraagd, soms juist een krachtige. Hoe ontwikkelen we compassie voor onszelf, voor elkaar, voor de natuur en voor de aarde als geheel?

Ja, het gaat om heel dit leven, waarbij “heel” op twee manieren mag worden opgevat:

  • “Heel” in de zin van allesomvattend. We zijn onderling verbonden en wederzijds afhankelijk, alles met alles en allen met allen. Wanneer we mindfulness beoefenen geven we ruimte aan onze ervaring van het leven als geheel, in alle diversiteit – menselijke diversiteit en biodiversiteit. Er valt niets buiten dit grenzeloze ecosysteem waar alles en iedereen bij hoort.
  • “Heel” als imperatief van het werkwoord “helen”. Het gaat niet alleen om bewustwording en inzicht, maar juist ook om wat we daarmee doen. Draagt het bij aan de verlichting van pijn en lijden, aan de bevordering van geluk en welzijn, bij zoveel mogelijk levende wezens? Compassie-in-actie is het “helend vermogen” aanspreken – in onszelf, in elkaar en overal in de natuur.

Hoe helen we dit leven? Houd deze vraag je ook bezig, dan kan deze retraite waardevol voor je zijn. Ook al lijkt de vraag misschien veel te groot en lijken pasklare antwoorden onbereikbaar ver weg, we kunnen altijd een bescheiden begin maken. Alleen al door de vraag te stellen, erbij stil te staan en ons erdoor te laten raken. Dan komen verrassende antwoorden misschien vanzelf.

Inhoud

In een sfeer van veiligheid, rust en ruimte willen we onderzoeken hoe de thema’s en oefeningen van het Mindfulness-Based Compassionate Living (MBCL) programma kunnen bijdragen aan het leven helen. MBCL werd ontwikkeld door Erik van den Brink en Frits Koster voor hen die al vertrouwd zijn met mindfulness-beoefening en de helende werking van mindfulness willen verdiepen met oefeningen in compassie. Het is gebaseerd op een wetenschappelijk gefundeerde visie op het belang van (zelf)compassie voor onze gezondheid en ons welzijn – fysiek, emotioneel en relationeel.

Deze vijfdaagse is qua inhoud vergelijkbaar met een driedaagse MBCL-retraite, maar biedt meer ruimte in het programma voor verstilling en verdieping. De vijfdaagse is geschikter als je al wat retraite-ervaring hebt.

In het formele oefenprogramma wordt meditatie in stilte afgewisseld met begeleide oefeningen en uitwisseling over de beoefening. Buiten het formele programma is er ruimte voor individuele meditatie, mindful bewegen en wandelen, waarbij zoveel mogelijk de stilte wordt gerespecteerd.

Wat zoal aan de orde komt:

  • de lage weg naar compassie: het kalmeringssysteem voeden, in plaats van het gevaar- en jaagsyteem;
  • de hoge weg naar compassie: voorstellingsoefeningen (veilige plek, compassievolle metgezel, compassie belichamen) en eigentijdse aanpassingen van traditionele oefeningen als metta en tonglen;
  • compassievol omgaan met weerstand, verlangen, hardnekkige patronen en lastige emoties; een innerlijke helper voeden in plaats van een innerlijke criticus;
  • de poorten van geluk: het goede binnenlaten, verbondenheid en zingeving ervaren; vergeving en dankbaarheid;
  • de vier levensvrienden beter leren kennen: vriendelijkheid, medevreugde, mededogen en gelijkmoedigheid;
  • stilstaan bij de vraag: waar begint ‘het leven helen’ voor jou?

De eigen ervaring is de belangrijkste leermeester. Relevante wetenschappelijke inzichten en psychologie van oost en west worden in begrijpelijke taal uitgelegd.

Voor wie

Je kunt meedoen wanneer je

  • eerder een achtweekse mindfulness­training hebt gevolgd (MBSR, MBCT of vergelijkbaar programma);
  • vertrouwd bent met mindfulnessbeoefening in je dagelijks leven;
  • bereid bent de stilte tijdens het formele en informele programma te respecteren;
  • tenminste eenmaal eerder aan een drie- of meerdaagse retraite hebt deelgenomen;
  • bereid bent in twee- of meertallen deel te nemen aan oefeningen in mindful communiceren (je deelt uiteraard alleen wat je wilt delen);
  • de fysieke, emotionele en mentale grenzen van jezelf en anderen respecteert;
  • voldoende gezond bent om aan een meerdaagse retraite mee te doen.

Een proces van vijf dagen kan niet hetzelfde zijn als een proces van acht weken. Toch kan de retraitesfeer in korte tijd bijdragen aan verdieping van de beoefening, die in het dagelijks leven kan doorwerken. Daarom wordt dit aanbod ook erkend als ervaringsgerichte introductie voor hulpverleners en mindfulness­trainers die geïnteresseerd zijn in de MBCL Teacher Training.

Verder lezen

“Compassievol leven – een mindfulness-based verdiepingsprogramma” van Erik van den Brink & Frits Koster (Boom Uitgevers Amsterdam, 2016). Gericht op professionals.

“Compassie in je leven – mindfulness verdiepen met heartfulness” van Frits Koster & Erik van den Brink (Boom Uitgevers Amsterdam, 2019). Hulpboek gericht op breed publiek.

Beide boeken kunnen je ondersteunen bij het oefenproces. Audio-oefeningen en ander materiaal kunnen via de website van de uitgever worden gedownload.
Voor een recent en compact hoofdstuk, zie “Compassie” door Erik van den Brink & Frits Koster, in: “Handboek Positieve Psychologie” – redactie Ernst Bohlmeijer e.a. (Boom Uitgevers Amsterdam, 2021, pagina 295-314).